Spektrum autyzmu analizowane przez sztuczną inteligencję, aby lepiej zrozumieć neuroróżnorodność

O projekcie badawczym NCBR IDEAS poinformowało w oświadczeniu przesłanym PAP z okazji Światowego Dnia Świadomości Autyzmu, obchodzonego 2 kwietnia.

Osoby, które otwarcie identyfikują się jako osoby o różnorodnej neuroróżnorodności (np. z ASD, ADHD, dysleksją), prowadzą blogi, podcasty, fanpage w mediach społecznościowych oraz pojawiają się w filmach i programach telewizyjnych. Psychiatrzy dysponują także zbiorami tekstów i nagrań osób, u których zdiagnozowano autyzm lub ADHD. Stwierdzenia te (w tym transkrypcje) tworzą ogromny zbiór tekstów, które badacze mogą analizować, aby lepiej zrozumieć sposób, w jaki osoby nieneurotypowe postrzegają świat, ich potrzeby i wyzwania.

Zamiast badać te teksty tradycyjnymi metodami (np. czytać je, ręcznie porównywać, szukać charakterystycznych elementów), naukowcy z NCBR IDEAS postanowili wykorzystać sztuczną inteligencję. Algorytmy NLP (Natural Language Processing) pozwalają automatycznie identyfikować określone tematy, słowa kluczowe, frazy i struktury semantyczne, które są częste lub ważne dla osób ze spektrum autyzmu. Dzięki temu możliwe będzie zwrócenie uwagi na subtelne wzorce, które mogłyby umknąć klasycznej analizie.

Być może możliwe będzie wykorzystanie sztucznej inteligencji do znalezienia pewnych zależności w stwierdzeniach, które pozwolą naukowcom lepiej zrozumieć indywidualne doświadczenia osób neuroróżnorodnych. Dzięki temu możliwe będzie mierzenie, analizowanie i potencjalnie lepsze wykorzystanie tych doświadczeń m.in. w psychoedukacji.

POMYSŁY Naukowcy NCBR chcą w swoich badaniach połączyć dwa podejścia badawcze: fenomenologię i psychiatrię obliczeniową. „Fenomenologia w kontekście zdrowia psychicznego skupia się na jak najwierniejszym odzwierciedleniu wewnętrznych doświadczeń osoby z ASD, nie na ich osądzaniu, ale na próbie ich zrozumienia i opisu. To tak, jakby reżyserować film, w którym staramy się pokazać widzowi świat oczami głównego bohatera. Z kolei psychiatria obliczeniowa jest jak asystent reżysera, który wykorzystując najnowsze technologie analizuje i przetwarza ogromne ilości informacji o zachowaniach, myślach i emocjach ludzi” – napisali naukowcy w notatce prasowej.

Badacze chcą skupić się przede wszystkim na narracjach pierwszoosobowych osób ze spektrum autyzmu. „To jak próba zrozumienia i uchwycenia istoty złożonego filmu, w którym każda klatka, słowo i gest ma znaczenie, a następnie wykorzystanie tej wiedzy do stworzenia rozwiązań, które mogą pomóc ludziom lepiej zrozumieć siebie i otaczający ich świat” – twierdzą naukowcy . dodać.

Zrozumienie, jak osoby ze spektrum autyzmu doświadczają świata, otwiera także drzwi do skuteczniejszych metod badań przesiewowych – wczesne rozpoczęcie odpowiedniej terapii często wiąże się z lepszymi wynikami edukacyjnymi, społecznymi i zawodowymi.

Inną kwestią jest to, że takie badania mogą również przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej na temat spektrum autyzmu i związanych z nim wyzwań. To z kolei potencjalnie prowadzi do większej akceptacji społecznej i integracji osób z autyzmem, a także lepszego dostosowania instytucji publicznych, szkół i zakładów pracy do potrzeb osób neuroróżnorodnych.

Metody opracowane przez polskich naukowców mogą pozwolić na wykrycie subtelnych sygnałów emocjonalnych, co ułatwi zrozumienie, w jaki sposób osoby ze spektrum autyzmu doświadczają różnych sytuacji lub typów interakcji społecznych. Z kolei analiza tonu i intencji emocjonalnej wypowiedzi może być szczególnie pomocna dla osób, które mają trudności z werbalnym wyrażaniem swoich emocji.

„Planujemy dalsze poszerzanie obszaru badawczego, wykorzystując transkrypcje wywiadów z YouTube i dane z blogów. Docelowo chcemy uzyskać jak najszerszy obraz doświadczeń osób z ASD” – powiedział kierownik zespołu badawczego dr Marcin Moskalewicz.

„Analiza subiektywnych doświadczeń może pomóc terapeutom, członkom rodziny i opiekunom lepiej wyobrazić sobie, jak odmiennie ich pacjenci postrzegają różne sytuacje, nawet te typowe. Przełoży się to na lepszą komunikację między nimi i dokładniejszy przekaz informacji. Zwiększy także możliwości wspierania osoby z ASD w domu i poza nim” – dodał dr Marcin Rządeczka z IDEAS NCBR.

Naukowcy zwracają uwagę, że stereotypy na temat autyzmu są nadal zakorzenione w głównych modelach językowych. Choć np. na poziomie generowania tekstu GPT-4 posiada liczne zabezpieczenia chroniące przed powtarzaniem stereotypów, to stereotypy te wciąż się pojawiają, jeśli np. modelka zostanie poproszona o wygenerowanie grafiki ilustrującej autyzm.

W tym celu ChatGPT wykorzystuje obraz układanki lub kolor niebieski, mimo że społeczność osób ze spektrum autyzmu coraz bardziej sprzeciwia się używaniu takich symboli. Według GPT-4 spektrum autyzmu jest silnie powiązane z niepełnosprawnością, chociaż znaczna część osób ze spektrum nie uważa się za niepełnosprawną. Ponadto większość postaci ze spektrum autyzmu generowanych przez GPT-4 to biali mężczyźni. „Fałszywe przekonanie, że autyzm dotyka głównie mężczyzn i objawia się w populacjach rasy białej, powoduje ogromne problemy, na przykład w zakresie równego dostępu do diagnozy” – twierdzą naukowcy.

IDEAS NCBR to ośrodek badawczo-rozwojowy działający w obszarze sztucznej inteligencji, powołany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

PAP – Nauka w Polsce

lt/ agt/ kap/

tr. RL