Polski program nuklearny trwa – Centrum Globalnej Polityki Energetycznej Uniwersytetu Columbia SIPA

Rodzący się program energetyki jądrowej w Polsce postępuje naprzód: pod koniec września Polskie Elektrownie Jądrowe (PEJ), przedsiębiorstwo energetyczne, któremu Ministerstwo Klimatu i Środowiska zleciło budowę pierwszej w kraju elektrowni jądrowej, podpisało umowę o świadczenie usług inżynieryjnych z Westinghouse i Bechtel zaprojektować elektrownię jądrową Reaktor.[1] Byłoby to mile widziane wydarzenie dla administracji Bidena, która jest żywo zainteresowana przywróceniem utraconej konkurencyjności Stanów Zjednoczonych na światowym rynku eksportu cywilnej broni jądrowej ze względów klimatycznych i geopolitycznych.[2]

Niewiele prognoz zakłada, że ​​świat osiągnie globalne cele klimatyczne bez masowej ekspansji energetyki jądrowej. Ponadto zależy to od dostawcy: Rosja dominuje w cywilnym eksporcie broni jądrowej,[3] z Chinami, które odegrają w przyszłości większą rolę, a oba kraje mogłyby wykorzystać tę konkurencyjność do wywierania wpływu na kraje realizujące ich cele geopolityczne kosztem interesów USA. Z perspektywy USA Polska – i szerzej Europa Wschodnia – oferuje sprzyjający teren dla odrodzenia amerykańskiej broni nuklearnej. Polska ze swojej strony postrzega energię jądrową jako najmniej zakłócającą cele gospodarcze i bezpieczeństwo narodowe, biorąc pod uwagę jej wiążące zobowiązania do redukcji emisji jako państwa członkowskiego UE.

Warszawa może być pionierem, ale są inne kraje Unii Europejskiej o podobnych cechach. W artykule autorzy omawiają motywacje i perspektywy wejścia Warszawy na energetykę jądrową. Zrozumienie polskiej perspektywy ma kluczowe znaczenie dla odblokowania możliwości rynkowych – ponieważ Stany Zjednoczone zwiększają wsparcie dla energetyki węglowej na rzecz energetyki jądrowej w Europie Wschodniej, w tym w Czechach, na Słowacji i w Polsce.[4]

Czynniki geopolityczne

Kalkulacja geopolityczna Polski opiera się na pragnieniu bliskości z USA i niechęci do Rosji, która istniała już przed inwazją Moskwy na Ukrainę. W badaniu przeprowadzonym w 2022 r. 91 proc. respondentów w Polsce pozytywnie ocenia Stany Zjednoczone (w Niemczech i Kanadzie odsetek ten wynosi 63 proc.).[5] Natomiast niemal wszyscy Polacy mają negatywny stosunek do Rosji.[6] Strategia amerykańskiego eksportu broni nuklearnej dobrze wpisuje się w polską politykę zagraniczną, gdyż wykorzystuje nieufność do Rosji i opiera się na własnej pozycji dyplomatycznej w tym kraju. Polscy prawodawcy z całego spektrum politycznego popierają politykę zmniejszającą zależność od rosyjskiej energii i promującą zacieśnienie powiązań gospodarczych z Waszyngtonem. Przykładowo Polska była jednym z pierwszych krajów UE, który w ostatniej dekadzie zastąpił import rosyjskiego gazu LNG.[7] Import amerykańskich technologii nuklearnych jest naturalnym przedłużeniem tej strategii, choć lepiej wpisuje się w zobowiązania klimatyczne Polski.

Cele transformacji energetycznej

Warszawa postrzega energię jądrową jako niezbędną dla stabilnej ekonomicznie transformacji energetycznej. Polska jest w dużym stopniu uzależniona od węgla, pozyskując z niego ponad 70 proc. energii elektrycznej (rysunek 1). Znajduje się tu druga co do wielkości flota elektrowni węglowych w UE, napędzająca gospodarkę i siłę roboczą charakteryzującą się dużą intensywnością produkcji.[8] Dzięki temu Polska jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych powietrza krajów w Europie.[9] W ostatnich latach gwałtownie wzrosła liczba alternatywnych źródeł odnawialnych, takich jak energia wiatrowa i słoneczna, ale Polska postrzega energię jądrową jako niezbędne uzupełnienie. Reaktory mogą dostarczać dyspozycyjne ciepło i energię elektryczną, dlatego są dobrze przygotowane do bezpośredniego zastąpienia floty węglowej, na której obecnie opiera się Polska.

USA zwiększają także wsparcie dla energetyki węglowej i jądrowej w całej Europie Wschodniej, m.in. w Czechach, na Słowacji i w Polsce.[10] Wsparcie to skierowane jest do małych reaktorów modułowych (SMR), które zasadniczo różnią się od większego projektu AP1000, nad którym pracuje Warszawa, ale cieszą się także zainteresowaniem w Polsce. W kwietniu polska spółka Orlen Synthos Green Energy (joint venture producentów chemicznych SGE i PKN Orlen) wystąpiła do Ministra Klimatu i Środowiska z wnioskiem o wydanie zasadniczej decyzji w sprawie sześciu elektrowni jądrowych wyposażonych w BWRX-300.[11] W lipcu plan producenta miedzi i srebra KGHM Polska Miedź SA dotyczący budowy elektrowni w oparciu o VOYGR SMR firmy NuScale Power został zatwierdzony przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska.[12]

Ostrożny optymizm wśród zagrożeń

Opieranie się na energii jądrowej jako kamieniu węgielnym krajowej strategii dekarbonizacji nie jest pozbawione ryzyka. W przypadku pierwszych AP1000 zbudowanych w Stanach Zjednoczonych doszło do znacznego przekroczenia czasu i kosztów, co stanowi kolejną przestrogę. Ponadto Polska jest nowicjuszem w cywilnym przemyśle nuklearnym, który wymaga rygorystycznych regulacji i wyspecjalizowanej siły roboczej. Rząd polski, znajdujący się obecnie w fazie przejściowej,[13] musi teraz po raz pierwszy udzielić licencji i zbudować komercyjne reaktory jądrowe.

Budowa reaktorów klasy gigawatowej jest trudnym zadaniem, nawet dla krajów z dziesięcioleciami doświadczenia w budowie reaktorów. Choć jednak Polska stoi przed wyzwaniami związanymi ze stworzeniem cywilnego programu energetyki jądrowej, istnieją podstawy, aby sądzić, że budowa AP1000 może przebiegać w Polsce sprawniej i efektywniej niż w Stanach Zjednoczonych.[14] Być może najważniejsze jest to, że projekt AP1000 jest już ukończony, co było zupełnie inne niż w przypadku rozpoczynania budowy w USA.[15] Dostawcy mają doświadczenie w produkcji kluczowych komponentów reaktora AP1000 (np. pomp chłodziwa i zbiorników ciśnieniowych), a Bechtel, firma inżynieryjna, zaopatrzeniowa i budowlana z doświadczeniem w zarządzaniu projektami budowy obiektów jądrowych, będzie zarządzać projektem od początku do końca.

Oświadczenie PEJ to duży krok, ale jeden z wielu kroków przejściowych, zanim AP1000 będzie zasilał polską sieć. Jak już zauważyli autorzy, Waszyngton może wiele zrobić, aby zapewnić lepsze warunki finansowania. (Przeczytaj „Droga do odrodzenia amerykańskiej energii jądrowej może prowadzić przez Warszawę”, aby dowiedzieć się, w jaki sposób Stany Zjednoczone mogłyby ulepszyć swoją ofertę dla innych krajów). Jednak nic nie zastąpi silnej woli politycznej i kierunku geopolitycznego, jeśli chodzi o eksport energii jądrowej.

Uwagi

[1] Nuclear Engineering International, „Polska podpisuje umowę na zaprojektowanie pierwszej elektrowni jądrowej”, 2 października 2023 r. https://www.neimagazine.com/news/newspoland-signs-contract-for-design-of-first-npp-11186495

[2] Matt Bowen i Sagatom Saha, „Droga do odrodzenia energetyki jądrowej w USA może przebiegać przez Warszawę”, 23 maja 2023 r. https://www.energypolicy.columbia.edu/the-road-to-us-nuclear-energy-revival -maj-przebiega-przez-Warszawę/

[3] Matt Bowen i Alec Apostoaei, „Comparing Government Financing of Reactor Exports: Uwagi dla amerykańskich polityków”, sierpień 2022 r. https://www.energypolicy.columbia.edu/publications/comparing-Government-financing-reactor-exports-containing-us -decydenci/

[4] Departament Stanu USA: „Specjalny wysłannik prezydenta ds. klimatu Kerry ogłasza uczestników projektu Phoenix i programu Nuclear Expediting the Energy Transition (NEXT)” https://www.state.gov/special-presidential-envoy-for-climate-kerry-announces-project-phoenix-participants-and-the-nuklear-expediting-the-energy-transition-next-program/

[5] Richard Wike i in., „Międzynarodowa opinia publiczna na temat Stanów Zjednoczonych pozostaje pozytywna”, 22 czerwca 2022 r., https://www.pewresearch.org/global/2022/06/22/international-public-opinion-of-the-us-remains-positive/

[6] Jacob Poushter i in. „Polska w centrum uwagi: rosną negatywne oceny Rosji, ale poprawiają się oceny USA, NATO i UE”, 22 czerwca 2022 r. https://www.pewresearch.org/global/2022/06/22/spotlight-on-poland-negative-views-of-russia-surge-but-ratings-for-us-nato-eu-improve/

[7] Międzynarodowa Agencja Energetyczna „Polska 2022”, https://www.iea.org/reports/poland-2022

[8] Gavin Maguire, „Europejskie bitwy o węgiel mogą wykraczać daleko poza Polskę”, 20 czerwca 2023 r., https://www.reuters.com/markets/commodities/europes-clashes-over-coal-may-extend-well-beyond-poland-2023-06-20/

[9] Rob Schmitz, „Tej zimy Polsce grozi niedobór węgla”, NPR, 6 grudnia 2022 r. https://www.npr.org/2022/12/06/1140894436/poland-is-facing-a-coal-shortage-this-winter

[10] Departament Stanu USA: „Specjalny wysłannik prezydenta ds. klimatu Kerry ogłasza uczestników projektu Phoenix i programu Nuclear Expediting the Energy Transition (NEXT)” https://www.state.gov/special-presidential-envoy-for-climate-kerry-announces-project-phoenix-participants-and-the-nuklear-expediting-the-energy-transition-next-program/

[11] Nuclear Engineering International, „Polska spółka Orlen Synthos Green Energy ubiega się o formalną zgodę na budowę obiektów SMR”, 2 maja 2023 r. https://www.neimagazine.com/news/newspolands-orlen-synthos-green-energy-seeks-formal-approval-for-smr-sites-10806865

[12] World Nuclear News, „Zasadnicza decyzja dla polskiej elektrowni SMR”, 13 lipca 2023 r. https://world-nuklear-news.org/Articles/Decision-in-principle-for-Polish-SMR-power-plant

[13] Matthias Matthijs, „Jak wyniki wyborów w Polsce mogą odmienić Europę”, Council on Foreign Relations, 19 października 2023 r. https://www.cfr.org/in-brief/how-polands-election-results-could-reshape-europe

[14] Matt Bowen, Rama T. Ponangi, Andrew Evans: „Jednostka Vogtle 3 rozpoczęła działalność komercyjną. „Co dalej z AP1000?” 31 lipca 2023 r. https://www.energypolicy.columbia.edu/vogtle-unit-3-has-started-commercial-operatives-whats-next-for-the-ap1000/

[15] Anya Litvak: „Westinghouse sprzedał niedokończony produkt, potem problemy się pogorszyły” Gazeta Pittsburgha23 października 2017 r. https://www.post-gazette.com/business/powersource/2017/10/23/Westinghouse-sold-an-unfinished-product-then-the-problems-snowballed/stories/201710290008