Connect with us

Nauka

Polscy naukowcy odkrywają, co egipski fajans ma wspólnego ze złotem

Published

on

Polscy naukowcy odkrywają, co egipski fajans ma wspólnego ze złotem

Kwarc sproszkowany do produkcji naczyń fajansowych, odkryty przez polskich archeologów podczas wykopalisk w starożytnym mieście Athribis w delcie Nilu w Egipcie, pochodził ze hałd odpadów poflotacyjnych pozostałych po wydobyciu złota – odkryli naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Tell Atrib (Atribis) było ważnym ośrodkiem politycznym w Delcie Nilu. Działająca tam w latach 1985-1995 polsko-egipska misja archeologiczna odkryła pozostałości łaźni, warsztatów rzemieślniczych i zabytkowej willi.

Uwagę badaczy przykuły piece. Nie było jasne, do czego mogły służyć. Badacze przypuszczali, że wypalono w nich naczynia fajansowe, co odkryli także polscy badacze. Ceramika egipska to termin używany do opisania przedmiotów wykonanych ze spiekanego materiału ceramicznego kwarcowego.

Kierownik projektu badawczego, geolog inżynierski Małgorzata Zaremba, doktorantka w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, podsumowała właśnie wieloletni projekt badawczy finansowany przez Narodowe Centrum Nauki dotyczący wyrobów ceramicznych firmy Tell Atrib. Potwierdzono, że w niektórych piecach odkrytych kilkadziesiąt lat temu faktycznie można było wypalać naczynia fajansowe w temperaturze 1050-1150 stopni C.

Naukowcy przeanalizowali także skład chemiczny siedmiu fragmentów mis sprzed 2000 lat odkrytych w Tell Atrib. Były to ekskluzywne egzemplarze pokryte emalią, która nadawała im piękny niebieski kolor i połysk. Mogły pełnić funkcje dekoracyjne lub służyć jako przedmioty codziennego użytku w domach i stołach ówczesnych elit.

Zdobią je wypukłe i wklęsłe motywy typowe dla kultury egipskiej, greckiej i orientalnej: od wzorów geometrycznych i roślinnych (kwiaty lotosu, liście itp.) po sceny figuratywne. Naukowcy zastanawiali się, jak powstały. Ustalili, że do dekoracji misek używano dwuczęściowych foremek z wzorami widocznymi na powierzchni pojemnika. Trudno powiedzieć z całą pewnością, z czego zostały wykonane, gdyż pleśnie nie zostały jeszcze zidentyfikowane. Prawdopodobnie wykonywano je z gliny lub gipsu.

READ  Virgin Orbit wysyła satelity na wystrzeloną w powietrze orbitę rakiety

Badacz pracujący nad projektem dokładnie określił także skład naczyń. Mieszanka, z której wykonywano kawałki fajansu w Egipcie, składała się z ok. 90% proszku kwarcowego, ok. 4% mieszanka wapna palonego i mączki kostnej, ok. 2% fluwizolu rzecznego, 2% żelatyny, 1% mąki skaleniowej i 1% siarczku ołowiu. Każdy z tych składników odgrywał ważną rolę w procesie spalania. Na przykład żelatyna nadała mieszaninie plastyczność.

„Wszystkie składniki do produkcji naczyń pochodziły z Egiptu, ale dotyczyło to również bardziej odległych rejonów. Wszystkie analizowane przez nas próbki fajansu Tell Atrib zostały wykonane z wysokiej jakości proszku kwarcowego pochodzącego z żył złotonośnych na wschodniej pustyni Egiptu” – mówi Zaremba.

Dodaje, że kwarc do produkcji fajansu pochodzi z hałd powstałych po wydobyciu złota, czyli pozyskiwano go w kopalniach Pustyni Wschodniej. Miejsca te znajdują się 500-600 km od Athribis, pomiędzy Morzem Czerwonym a Doliną Nilu.

Egipskie statki odkryte w Tell Atrib, fot. F. Welc, „Tell Atrib 1985-1995 IV. Przedmioty fajansowe. Seria monografii PAM 5′

Zapytany, czy wnioski polskiego zespołu odnoszą się do innych wyrobów fajansowych z Egiptu, Zaremba twierdzi, że nie należy ich uogólniać.

„Ze względu na kilkutysięczną tradycję wytwarzania wyrobów glinianych w Egipcie oraz różnice, jakie istnieją pomiędzy poszczególnymi warsztatami zajmującymi się ich produkcją, nie jest to możliwe” – mówi.

Zdaniem badaczki do tej pory nikt nie podjął się tak kompleksowej analizy fragmentów fajansu, a zwłaszcza ich rdzeni, stąd brak danych, które można by porównać.

„Jednak opracowana przez nas metodologia badań i uzyskane wyniki mogą zachęcić innych badaczy do prowadzenia nowych, interdyscyplinarnych badań na obiektach fajansowych, nie tylko z okresu ptolemejskiego” – dodaje.

Przedmioty fajansowe były bardzo popularne w całej długiej historii starożytnego Egiptu. Błękitne i zielone figurki, wisiorki i amulety, na przykład w kształcie klucza życia – ankh, wykonywano z fajansu w Egipcie kilka tysięcy lat temu. Do dziś naukowcy nie ustalili dokładnej receptury i metody produkcji. Pamiątki stylizowane na wyroby fajansowe sprzedawane są obecnie na straganach turystycznych przy słynnych zabytkach, takich jak piramidy w Gizie czy Świątynia w Luksorze.

READ  W Europie rośnie zainteresowanie załogowymi lotami kosmicznymi

Najstarsze przedmioty wykonane w ten sposób w Egipcie pochodzą z czasów budowniczych pierwszych piramid, czyli ponad 4500 lat temu. Rozkwit technologii nastąpił w połowie drugiego tysiąclecia p.n.e., a później za panowania Hatszepsut i Ramzesa Wielkiego.

Niedawno w czasopiśmie ukazał się artykuł na temat analizy fragmentów fajansu Tell Atrib MDPI (https://doi.org/10.3390/ma15186251). Jego współautorami są Małgorzata Zaremba, dr Jerzy Trzciński – geoarcheolog z UW, Krzysztof Nejbert i Grzegorz Kaproń z Wydziału Geologii UW.

PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

sz/ zan/ kap/

tr. RL

Fundacja PAP umożliwia nieodpłatne przedrukowanie artykułów z portalu Nauka w Polsce pod warunkiem otrzymania raz w miesiącu wiadomości e-mail o korzystaniu z portalu i wskazaniu pochodzenia artykułu. Na stronach internetowych i portalach internetowych należy podawać adres: Źródło: www.scienceinpoland.pl, natomiast w czasopismach – adnotację: Źródło: Nauka w Polsce – www.scienceinpoland.pl. W przypadku serwisów społecznościowych należy podać jedynie tytuł i lead przesyłki naszej agencji wraz z linkiem prowadzącym do tekstu artykułu na naszej stronie, tak jak widnieje on na naszym profilu na Facebooku.

Continue Reading
Click to comment

Leave a Reply

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *