Nauka
Dlaczego dawanie na zasadach rywalizacji jest ważne — zwłaszcza na Ukrainie?
&pocisk; Fizyczny 16, 112
Finansowanie nauki poprzez konkurencyjne granty jest kluczowym motorem innowacji, ale niektóre kraje – w szczególności Ukraina – potrzebują bodźca do pełniejszego przyjęcia tej praktyki.
APS/C. Kain
Większość naukowców jest zaznajomiona z przesyłaniem grantów do organu finansującego, a następnie czekaniem na zielone światło od jury lub innego komitetu decyzyjnego. Ale tego rodzaju przegląd konkurencyjny nie jest powszechny we wszystkich krajach świata. W miejscach takich jak Ukraina i inne kraje byłego bloku sowieckiego fundusze naukowe były w przeszłości przyznawane w bardziej odgórny sposób, a akademie naukowe decydowały, które projekty badawcze zasługują na wsparcie finansowe. W ciągu ostatnich dwudziestu lat kilka z tych krajów przeszło na konkurencyjny proces przyznawania grantów, ale Ukraina dokonała tego powoli. Najwyraźniej trwająca wojna zdominowała życie na Ukrainie, a jednak badania naukowe trwają (patrz Wiadomości badawcze: Publikowanie nauki w strefie działań wojennych). Społeczność międzynarodowa zaoferowała wsparcie ukraińskim naukowcom na różne sposoby, w tym partnerstwa w ramach merytorycznych grantów badawczych [1]. Drogą do przodu dla ukraińskiej nauki jest większe zaangażowanie w konkurencyjne finansowanie grantowe – projekt, w którym mogą pomóc indywidualni naukowcy z całego świata.
Dlaczego konkurencyjny system dotacji jest tak ważny? Zachodnim naukowcom może być trudno wymienić zalety, ponieważ prawdopodobnie nigdy nie próbowali innego rodzaju systemu finansowania. Istnieje jednak wiele powodów, dla których należy pożądać konkurencyjnych dotacji. Konkurencyjne stypendia rozpoczęły się w latach po II wojnie światowej, a agencje finansujące, takie jak National Science Foundation w USA i Europejska Rada ds. Badań Naukowych w Unii Europejskiej, miały na celu zapewnienie sprawiedliwego i otwartego procesu decyzyjnego. Wybierając, kogo sfinansować, w oparciu o zasługi, a nie powiązania polityczne, system grantów może zapewnić naukowcom bardziej równe szanse.
Pomimo szerokiej akceptacji konkurencyjnej nauki w krajach zachodnich, radziecki system naukowy przyjął inne podejście. [2]. Tutaj najważniejsze badania naukowe prowadzono w ogromnych akademiach nauk i filiach ministerstw z setkami pionowo zorganizowanych instytutów, podczas gdy uniwersytety zostały w prawie wszystkich przypadkach zredukowane do instytucji pedagogicznych. Źródłem około 70% tego odgórnego finansowania było wojsko, według szacunków byłych sowieckich naukowców i zachodnich ekspertów. System ten działał dość dobrze w sowieckim systemie gospodarki nakazowej, choć bardzo nieefektywny w porównaniu ze standardami rozwiniętych krajów uprzemysłowionych. [3]. Nie nadawał się jednak do przejścia do gospodarki opartej na wiedzy XXI wieku, w której innowacyjność jest głównym motorem napędowym.
Kiedy w 1991 roku rozpadł się Związek Radziecki, każdy kraj w bloku poradził sobie z transformacją na swój własny, niepowtarzalny sposób. Niektóre kraje, takie jak kraje bałtyckie i Polska, drastycznie ograniczyły rolę środowisk akademickich w decydowaniu o alokacji funduszy. W ich miejsce w niektórych z tych krajów zaczęły pojawiać się raczkujące organizacje grantowe – bardzo skromnie finansowane. W całym regionie podjęto również poważne wysiłki w celu zintegrowania badań i edukacji z modelem nowoczesnego uniwersytetu badawczego. Potem nastąpiły główne programy finansowania nauki przez zachodnie fundacje i rządy, w tym Międzynarodowa Fundacja Naukowa George’a Sorosa (z budżetem ponad 100 milionów dolarów) i jeszcze bardziej masowe programy „nierozprzestrzeniania”, takie jak Międzynarodowe Centrum Nauki i Technologii oraz Centrum Nauki i Centrum Technologicznego na Ukrainie. Wszystkie te programy wykorzystywały konkurencyjne, zweryfikowane merytorycznie dotacje w celu ustalenia priorytetów i alokacji funduszy zgodnie z praktykami i doświadczeniami rozwiniętych krajów uprzemysłowionych.
Jednak na Ukrainie stara odgórna struktura pozostała nienaruszona, a wysiłki reformatorskie utrudniają – moim zdaniem – słabe instytucje rządowe i głęboko zakorzenione interesy polityczne. Sytuacja poprawiła się w 2014 r., kiedy ukraińska rewolucja godności przyniosła skromny postęp w unowocześnianiu ukraińskiej kultury naukowej i dostosowywaniu jej do standardów światowych. Kluczowym elementem tych reform było wprowadzenie konkurencyjnego finansowania grantowego. Ustawa Ukrainy z 2018 r. „O działalności naukowej i naukowo-technicznej” ustanowiła Narodową Fundację Badawczą Ukrainy (NRFU) jako państwową instytucję budżetową. Jej pierwszy konkurs odbył się w 2020 roku. W ciągu kolejnych trzech lat przyznał ukraińskim naukowcom 216 konkursowych grantów na łączną kwotę 33 mln dolarów. [4]. Chociaż suma ta była znaczna, stanowiła tylko niewielką część ogólnego finansowania badań. Inne wzrosty zderzyły się z bardziej ugruntowanymi instytucjami. Od czasu inwazji rosyjskiej w lutym 2022 r. wymagania finansowe wojny zmniejszyły budżet na badania naukowe tego kraju o ponad 50%.
Chociaż Ukraina późno rozkwita w procesie przyznawania grantów, można się spodziewać głębokiego przemyślenia na Ukrainie jej przyszłej ścieżki w nauce i szkolnictwie wyższym w celu dalszego podniesienia roli i udziału w budżecie organizacji takich jak raczkująca NRFU. W międzyczasie istnieją dwa naturalne sposoby, w jakie międzynarodowa społeczność naukowa może przyczynić się do tych wysiłków. Po pierwsze, agencje finansujące w USA i Europie rozpoczynają inicjatywy współpracy, aby zachęcić do współpracy naukowej z Ukrainą w oparciu o zweryfikowane pod względem merytorycznym projekty. Jeśli naukowiec z Zachodu ma już sfinansowany grant badawczy w swoim kraju, powinien skontaktować się z fundatorem, aby zobaczyć możliwości sprowadzenia ukraińskich kolegów do projektu. Druga możliwość, całkowicie bezpłatna, przeznaczona jest dla indywidualnych naukowców dobrowolnie wziąć udział w ocenie merytorycznej konkursowych propozycji badawczych NRFU. W ten sposób naukowcy mogą nie tylko wspierać naukę na Ukrainie, ale także pomóc Ukrainie przetrwać jako niezależny i suwerenny naród.
Bibliografia
- Narodowe Akademie Nauki, Inżynierii i Medycyny, „Odbudowa badań, edukacji i innowacji na Ukrainie”, Procedury warsztatu – w skrócie (2022).
- G. Szer, Od Pugwasha do Putina: krytyczna historia amerykańsko-sowieckiej współpracy naukowej (Indiana University Press, Bloomington, 2019)[Amazon][WorldCat].
- RS Sagdeev, „Nauka i pieriestrojka: długa droga do przebycia”, JSTOR 4#4, 48 (1988), https://www.jstor.org/stable/43310607.
- Narodowa Fundacja Badawcza Ukrainy, Sprawozdania z działalności Narodowej Fundacji Badawczej Ukrainy.
O autorze
„Piwny maniak. Odkrywca. Nieuleczalny rozwiązywacz problemów. Podróżujący ninja. Pionier zombie. Amatorski twórca. Oddany orędownik mediów społecznościowych.”
