Powojenna odnowa Ukrainy zależy przede wszystkim od ustanowienia praworządności

Ponieważ Ukraina kontynuuje kontrofensywę przeciwko okupacyjnym siłom rosyjskim, musi również kontrofensywę przeciwko własnym dysfunkcyjnym rządom prawa.

Zarówno Ukraina, jak i nasi zagraniczni przyjaciele muszą przygotować się do życia po wojnie, kładąc podwaliny pod wysiłki na rzecz odbudowy, które zapewnią Ukrainie stabilne podstawy w dłuższej perspektywie. Przejście od działań wojennych do pokojowego dobrobytu będzie wiązało się z wyjątkowymi wyzwaniami.

Ale przezwyciężenie ich w celu stworzenia dobrze prosperującej Ukrainy pomoże również oprzeć się – lub jeszcze lepiej, powstrzymać – kolejną rosyjską inwazję.

Jako Ukrainiec obserwowałem znaczące nieporozumienia między zachodnimi przywódcami a ich ukraińskimi odpowiednikami w kwestii ożywienia. Głównym nieporozumieniem na temat Ukrainy z perspektywy międzynarodowych instytucji finansowych jest to, że praworządność jest tam określana jako „słaba”. Z tej diagnozy wynika, że ​​rządy prawa na Ukrainie są zasadniczo zdrowe, choć sporadycznie pojawiają się problemy z wydajnością. Ale to nieprawda: rządy prawa na Ukrainie raczej nie funkcjonują. To nie istnieje.

Podczas gdy Ukraina może rościć sobie pretensje do organów państwowych i sformalizowanych ustaw, znaczna część ukraińskiego życia rządzi się nieformalnymi zasadami i opiera się na instytucjach, które nie znajdują odzwierciedlenia w oficjalnym ustawodawstwie.

Według Banku Światowego Indeks praworządności. Sądownictwo i organy ścigania na Ukrainie niewiele się zmieniły od czasów sowieckich. Nawet w 2020 r. pozostawały znacznie mniej skuteczne niż rządy prawa w Polsce i krajach bałtyckich na początku odpowiednich okresów przejściowych na początku lat 90.

Ze względu na wyniszczającą spuściznę rządów sowieckich, która doprowadziła do wielu fal represji i niszczenia własności prywatnej, rozwój Ukrainy był znacznie bardziej gwałtowny niż u jej sąsiadów. Na przykład Polska i kraje bałtyckie były okupowane dużo później i szczęśliwie uniknęły ludobójstwa, którego Rosjanie agresywnie dokonywali na Ukraińcach w dziesięcioleciach poprzedzających II wojnę światową.

W wielu dziedzinach życia na Ukrainie formalne zasady zostały zastąpione nieformalną „umową społeczną”. Ta „umowa” może, ale nie musi, być zgodna z pisemnymi zasadami.

Sprawdził się, gdy kraj stoi w obliczu zagrożeń zewnętrznych, jak miało to miejsce w 2014 i 2022 r., kiedy ludzie mobilizowali się w obronie niepodległości kraju. Jednak gdy tryb przetrwania Ukrainy zostanie dezaktywowany, a Ukraińcy powrócą do względnej normalności, ostatecznie zwycięży skorumpowany stan biznesu. Wybiórcze stosowanie prawa, dyskrecjonalne praktyki w administracji podatkowej i celnej oraz represje wobec własności prywatnej to codzienne problemy wynikające z nieoptymalnego, zawodnego środowiska praworządności.

Jaka jest odpowiedź? Jak dotąd zachodni partnerzy Ukrainy zdziałali cuda, popychając kraj w kierunku reform sądownictwa i organów ścigania. Jednak to, czego zachodni przywódcy nie rozumieją, to fakt, że Ukraińcy nie mogą polegać wyłącznie na formalnych regułach (np. prawach) w celu utrzymania silnej gospodarki w dziesięcioleciach, kiedy rządy prawa wciąż „tworzą”.

Wprowadzenie bardziej skomplikowanych przepisów w środowisku, w którym dominują zasady nieformalne, po prostu nie służy krajowi; tworzy jedynie dodatkowy rynek dla łapówek w celu obejścia przepisów.

Tak więc odpowiedź brzmi: uproszczenie. Uproszczenie relacji między państwem a jego obywatelami (np. podatnikami) tworzy możliwie najbardziej stabilną podstawę dla optymalnego i niezawodnego państwa konstytucyjnego. Logika jest dość prosta: chociaż szczegółowe ustawodawstwo pozwala lepiej radzić sobie z niektórymi scenariuszami, takie ustawodawstwo może również stwarzać sytuacje, w których państwo i jego podatnicy mogą interpretować tę samą sytuację w różny sposób, co wymaga wysokiej jakości systemów sądowych i organów ścigania w celu rozwiązania potencjalnych nieporozumień.

Ponieważ sądownictwo i organy ścigania same w sobie są problemem, ważne jest, aby zminimalizować liczbę przypadków, w których państwo i jego obywatele mogliby interpretować tę samą sytuację w różny sposób. Sztandarowym przykładem było wprowadzenie uproszczonego systemu podatkowego na Ukrainie pod koniec lat 90., co stanowiło trwałe ramy dla dynamicznego rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w następnych latach. Reforma wyciągnęła z cienia przedsiębiorców, wspieranych przez m.in zapłacić jeden podatek który zastąpił różne inne podatki i opłaty.

Uproszczenie nie jest nowym podejściem, ale jest niestety pomijane przez międzynarodowe instytucje finansowe, które obecnie dyktują politykę gospodarczą Ukrainy. Różne partie naciskają na coraz bardziej wyrafinowane przepisy (ze względów handlowych), podczas gdy reformy praworządności tradycyjnie pozostają w tyle.

Czas zweryfikować rzeczywistość: Ukrainę należy postrzegać jako kraj, który odziedziczył dysfunkcyjne rządy prawa i wymaga kształtowania polityki uwzględniającej systemowe niedoskonałości oficjalnego systemu państwowego tego kraju.

Zamiast skomplikowanego systemu podatkowego Ukraina potrzebuje prostych podatków, które łatwo zapłacić. Zamiast rozbudowanych przepisów Ukraina potrzebuje prostych przepisów, zrozumiałych dla zwykłych obywateli. A zamiast biurokracji, w której obywatele muszą ubiegać się o rejestrację firmy i dostęp do podstawowych usług, Ukraina potrzebuje prostych procedur online. Proste, uczciwe i zgodne z prawem.

W przeciwnym razie reformy się nie powiodą, a Ukraina nigdy nie stworzy silnej gospodarki, której tak bardzo potrzebuje teraz i wiele dziesięcioleci po zakończeniu rosyjskiej okupacji.

Dmytro Bojarchuk jest dyrektorem zarządzającym CASE Ukraina, think tanku z siedzibą w Kijowie.